YAŞLILARDA POLİFARMASİ HASTA EĞİTİMİ

YAŞLILARDA POLİFARMASİ HASTA EĞİTİMİ

Polifarmasi daha çok yaşlılarda görülen bir problemdir. Polifarmasi, aynı anda en az 4-5 ilacın kullanılması durumunu ifade eder. Artan yaş ile beraber birden fazla kronik hastalık görülmesi çoklu ilaç kullanımını da beraberinde getirir. Yaşlılarda çoklu ilaç kullanımının yol açtığı bazı problemler olmakla beraber; olması gerekenden az ilaç kullanımı daha büyük problemlere neden olabilmektedir. Faydalı olan ilaçlar az kullanılmamalıdır. İlaçların hem fazla hem de az kullanılma riskini azaltarak yaşlıların akılcı bir şekilde ilaç kullanmaları için hasta eğitimi yapmak oldukça önemlidir.

Fizyolojik Değişimler

Yaşlılarda yaşam kalitesini artırmak amacıyla ilaç tedavisinde, artan yaş ile birlikte ortaya çıkan fizyolojik değişiklikler de dikkate alınmalıdır. İlaçların absorpsiyon, metabolizma, dağılım ve eliminasyon oranları yaş ile beraber değişmektedir.

• Absorpsiyon oranı değişmez fakat hızı değiştiği için ilacın etkiye başlama süresi gecikir. İnce bağırsaktaki absorpsiyon yüzeyi azalır; bu da demir, kalsiyum, B12 vitamini gibi maddelerin absorpsiyonunun azalması anlamına gelir.
• Yaşın ilerlemesiyle birlikte karaciğer kütlesinin ve kan akımının azalması sonucu ilk geçiş etkisi azalır. İlk geçiş metabolizmasından fazla geçen ilaçların biyoyararlanımı önemli ölçüde artabilir. Proplanolol ve morfin gibi ilaçların plazma konsantrasyonları artacağı için doz azaltılmalıdır.
• Greyfurt suyu bazı ilaçların biyoyararlanımını artırır. Greyfurt suyu benzodiazepinler, immünsüpresifler, kalsiyum kanal blokörleri, statinler, antiaritmikler, karvedilol, antidepresanlar, kortikosteroidler ve sildenafilin plazma konsantrasyonunu artırırken; antihistaminikler ve losartanınkini azaltır. Yaşlı hastaya greyfurt suyu tüketme alışkanlığı olup olmadığı sorulmalı; kullandığı ilaçlarda greyfurt suyu ile etkileşen bir ilaç varsa bu ilaçla beraber bunu tüketmemesi gerektiği anlatılmalıdır.
• Çizgili kas kitlesi azalır, doku kan akımı azalır. Vücuttaki yağ yüzdesi artar ve vücuttaki su ile serbest yağ kütlesi azalır. Suda çözünebilen ilaçlar (gentamisin, digoksin, lityum, teofilin gibi) daha az dağılım hacmine sahip olurlar ve bu durum daha yüksek serum seviyeleri demektir. Bu nedenle, digoksin, lityum zehirlenme ve gentamisin ve teofilinin yan etkileri yaşlılarda daha fazla görülür. Yağda çözünen ilaçlar ise (benzodiazepinler, morfin, lidokain, amiodaron gibi) daha büyük dağılım hacimlerine sahip olurlar ve yarılanma ömürleri artar.
• Plazma albümini azalır. Plazma proteinlerine yüksek oranda bağlanan varfarin gibi ilaçların serbest fraksiyonu artar ve etkisi şiddetlenir. Varfarin kullanan yaşlı hasta oldukça sık takip edilmeli ve düzenli INR kontrolü yaptırması gerektiği anlatılmalıdır.
• Karaciğer yapı ve fonksiyonu azaldığı için buradan metabolize olan ilaçların metabolizasyonu azalır. Glomerüler filtrasyon ve tübüler sekresyon da azaldığı için böbrekten elimine edilen ilaçların dozu azaltılmalıdır.
• Bazı ilaçların farmakodinamikleri de yaşlanmaya birlikte değişebilmektedir. Bunlara opioidler, benzodiazepin, antikolinerjik ve nöroleptiklere karşı artan duyarlılık örnek verilebilir. Bir ilaca karşı sadece artan duyarlılık değil aynı zamanda azalan duyarlılık da yaşlanmanın bir sonucu olabilir. Bu tür ilaçlara örnek olarak beta blokörlere karşı azalan reseptör duyarlılığı örnek verilebilir.

Digoksin, varfarin, lityum ve teofilin gibi dar terapötik indeksli ilaçlar, sedatif-hipnotik ilaçlar, hipoglisemi riski olan antidiyabetikler, hipokalemi-hiperkalemi yapan ilaçlar, ortostatik hipotansiyona neden olarak düşmelere yol açabilecek ilaçlar gibi ilaçların yaşlılarda kullanımına çok dikkat edilmeli ve uygun hasta eğitimleri yapılmalıdır.

Hasta Eğitimi

Her hasta için o hastaya özel tedavi stratejileri belirlenir. Bu nedenle her hasta için ilaçların hekimin önerdiği şekilde kullanılmasına çok dikkat edilmelidir; ilaçlarının kullanımı ile ilgili yaşlılara yapılacak hasta eğitimi oldukça önemlidir. Hasta eğitiminde yaşlılara daha fazla zaman ayırmalı; ilaçlarının kullanımını unutması ihtimaline karşı onlara ilaç kullanımlarını anlatan yazılı kağıtlar verilmelidir.

Yaşlılar ilaç yan etkileri konusunda daha hassastırlar. Hastayı yan etkiler konusunda da bilgilendirmeli ve yaşayacağı yan etkilerde ilacını kendi kendine bırakmaması ve her durumda doktor veya eczacıya danışması gerektiği anlatılmalıdır.

Yaşlılar genelde reçetesiz satılan ilaçları, bitkileri, vitaminleri ve besin takviyelerini sıklıkla kullanırlar ve bunları hekime söylemekten kaçınırlar. Fakat ilaçlar, bitkiler ve takviyeler mevcut kullanılan ilaçlarla etkileşime girerek istenmeyen sonuçlara sebebiyet verebilir. Burada eczacının rolü oldukça önemlidir. Eczacı, yaşlı hastaya ekstra kullandığı ilaç veya ilaç dışı ürünün olup olmadığını mutlaka öğrenmelidir.

Hastaya eczacıya danışmadan ağrı kesici bile kullanmaması gerektiği anlatılmalıdır. Eğer bir ilaç kullanması gerekiyorsa önce eczacısına sormalıdır. Yaşlıların genellikle tedavi uyuncu oldukça düşüktür. Bu nedenle onlara yapılacak hasta eğitimi hayati önem arz etmektedir.

Kaynak:

Bahat G, Tufan F, Akın S, Tufan A, Erten N ve diğ. (2012) Yaşlılarda Akılcı İlaç Kullanımı. J Gerontol Geriatrik Arş 1:104.

DOI: 10.4172/jggr.1