İLAÇ-BESİN ETKİLEŞİMLERİ-1

İLAÇ-BESİN ETKİLEŞİMLERİ-1

Besinler pek çok fonksiyonel gruba sahip oldukları için pozitif etkilerinin yanında negatif etkiler de gösterebilmektedirler. İlaçların vücuttaki etkilerini değiştirebilirler; ilaç-besin etkileşimleri sonucu fiziksel, kimyasal, fizyolojik ve patolojik sonuçlar doğurabilirler.

İlaç-besin etkileşimleri kişinin fizyolojik durumuna, ilaç ve besinin fizikokimyasal özelliklerine bağlı olarak değişir ve sonuç olarak farmakokinetik veya farmakodinamik etkileşimler doğurabilir.

Yaygın Görülen İlaç-Besin Etkileşimleri

Varfarin

• Yüksek proteinli diyet serum albümin seviyesini artırır; INR’yi düşürür.
• K vitamini içeren besinler ilacın etkisini azaltır.
• Mangalda pişirilmiş besinler etkinliğini azaltır.
• Yeşil yapraklı sebzeler ile tromboembolik komplikasyonlar görülebilir.
• Pişmiş soğan etkinliğini artırır.
• Kızılcık şerbeti INR yükselmesine ve hemorajiye neden olur.
• Vitamin E içeren besinler kanama riskini artırır.

“Varfarinin İlaç Ve Besin Etkileşimleri” yazısı için tıklayınız.

MAO İnhibitörleri

• Tiraminden zengin besinler, besindeki dopamin ve diğer vazokonsüktörler ile beraber kullanıldığında MAO’nun tiramini parçalayamamasından dolayı tiraminin dolaylı etkisi olan sempatomimetik etkinliğinde artış olarak norepinefrin salınır. Hipertansif kriz, ilaç toksisitesinin artması, serebral hemoraji, hipertermi ve kardiyak aritmi gelişebilir.

Florokinolonlar

• Kalsiyumdan zengin ürünler ile çözünmeyen kompleksler oluştururlar; emilim azalır.
• Teofilinin ve kafeinin yıkımını yavaşlatırlar ve toksisitelerini artırırlar.

Florokinolonlar slaytı için tıklayınız.

Tetrasiklinler

• Süt ve süt ürünleri gibi kalsiyumca zengin besinler ile çözünmeyen kompleksler oluştururlar, ilacın etkisi azalır ve emilim önlenir. İkisi arasında en az 2 saat olmalıdır.

Tetrasiklinler hasta eğitimi için tıklayınız.

Makrolidler

• Azitromisin: Besinlerle biyoyararlanım azalır; aç karnına alınmalıdır. Turunçgil, turunçgil suları, karbonatlı içecekler ile etkileşir.
• Eritromisin: Greyfurt suyu ile kardiyovasküler semptom riski artar; kardiyak ritim bozuklukları oluşabilir. Besinlerle ilacın etkisi azalır.

Makrolidler slaytı için tıklayınız.

Linezolid

• Tiramin bakımından yüksek besin ve kafein kan basıncını artırabilir.

Beta Blokörler

• Propranolol: Proteinden zengin besin ile ilacın ilk geçiş etkisi azalır, serum ilaç seviyesi artabilir. Vitamin E bakımından zengin besinler emilimi etkileyebilir.
• Atenolol, metoprolol, nadolol, propranolol: Diyetteki Na ve Ca emilimlerini azaltır.
• Seliprolol: Portakal suyu bağırsak emilimini önler.
• Labetalol: Besinlerle biyoyararlanımı artar.
• Metoprolol: Besinler ilk geçiş etkisini ve metabolizmayı azaltabilir.

ACE İnhibitörleri

• Kaptopril: Besinler emilimini azaltır.
• Kinapril: Yüksek yağlı besinler emilimini azaltır.

Kalsiyum Kanal Blokörleri

• Nifedipin, felodipin, verapamil: Greyfurt suyu ile biyoyararlanımları artar ve hipotansiyon oluşabilir.

Alfa Adrenerjik Agonistler

• Metildopa: Besinlerle yarışmalı emilim olur.

Kalp Glikozidleri

• Yüksek lifli ve yüksek pektinli besinler ilacı bağlar. Vücuttaki digoksini azaltabilir.
• Yüksek kepekli ve pektinli besinler ile emilim azalır.

NSAİİ

• Parasetamol: Yüksek pektinli besinler adsorban ve koruyucu olarak etki edebilir ve emilim gecikir. Kafein ile emilim artar.
• Aspirin, ibuprofen, naproksen: Meyve suyu ile C_max ve AUC önemli oranda artar.

Teofilin

• Yüksek yağlı besin ve greyfurt suyu ile biyoyararlanım artar.
• Yüksek proteinli diyet ile emilim azalır.
• Yüksek karbonhidratlı besinler, vücuttaki teofilin miktarını azaltabilir.
• Kafein ilacın toksisite riskini artırır. Sinirlilik, bulantı, kusma, kasılma ve uykusuzluk problemi gibi yan etkileri artırabilir.

PPİ

• Esomeprazol: Yüksek yağlı besinler ile biyoyararlanım azalır.
• Lansoprazol: Besinler ile biyoyararlanım azalır.
• Ranitidin, famotidin, simetidin, nizatidin: Kafein mide mukozasını irrite edebilir.

Levotiroksin

• İyottan zengin besinler ile ilacın etkisi azalır.
• Greyfurt suyu ile emilim gecikir.
• Soya fasulyesi, ceviz, lifli diyet ile emilim azalır.
• Lahana, turp, brüksel lahanası, şalgam ile tiroid fonksiyonu olumsuz etkilenir.

Sildenafil

• Greyfurt suyu bağırsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe ederek ilacın serum konsantrasyonunu artırır.

Psödoefedrin

• Kafein ile sinirlilik ve anksiyete hissi artar.

Demir İlaçları

• Kahve, çay, kola, süt ve süt ürünleri demir ile absorpsiyon düzeyinde etkileşirler; demirin absorpsiyonunu engellerler. Bunlarla ilaç arasında en az 2 saat olmalıdır.
• C vitamini içeren besinler demir emilimini artırır.

Demir preparatları hasta eğitimi için tıklayınız.

Antihistaminikler

• Setirizin, loratadin, difenhidramin: Meyve suları (elma, portakal, greyfurt suyu) ile biyoyararlanım azalır.
• Sisaprid: Greyfurt bağırsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe ederek ilacın serum konsantrasyonunu artırır.

Antitüberkülozal İlaçlar

• Rifampisin, izoniazid, etambutol: Histamin ve tiramin içeren besin ve içecekler ile alındığında tiramin nedeniyle kan basıncı yükselir. Histamin içeren besinler baş ağrısı, terleme, hızlı kalp atışı, hipotansiyon ve cilt kızarması yapabilir.
• İzoniazid: Besinler emilim ve dissolüsyonu önleyen gastrik pHyı artırırlar.

Antidiyabetikler

• Glimepirid: Kahvaltı ile alındığında tam biyoyararlanım görülür.
• Akarboz: Her yemek başladığında alındığında maksimum etki gösterir. İnek sütü ile biyoyararlanımı azalır.

Antidiyabetik ilaçlar slaytları için tıklayınız.

Antitümöral İlaçlar

• Merkaptopurin: İnek sütü ile biyoyararlanım azalır.
• Tamoksifen: Susam tohumu, MCF-7 tümör büyüklüğünün ilerlemesini indüklemede tamoksifene negatif şekilde etki eder fakat overektomili aritmik farelerde emilimin gecikmesi üzerine tamoksifenle faydalı bir şekilde etkileştiği görülmüştür.

İmmünsüpresifler

• Takrolimus, siklosporin: Greyfurt suyu bağırsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe eder. İlacın serum konsantrasyonu artar; oral emilim artar.

Antiaritmikler

• Kafein düzensiz kalp atışı riskini artırarak taşikardi yapabilir.
• Amiodaron: Greyfurt suyu bağırsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe ederek ilacın serum konsantrasyonunu artırır.

Antidepresanlar

• Amitriptilin: Yüksek lifli diyet, birçok besin özellikle bakliyat, et, balık ve C vitamini bakımından yüksek besinler ile emilim azalır.
• Lityum: Yüksek sodyum içeren diyet böbrekte tübüler reabsorbsiyonda yarışırlar. İlacın daha fazla atılmasına ve terapötik başarısızlığa neden olur. Düşük Na içeren diyet ise lityumun böbrekte tutulumu ve kandaki seviyesinin artmasına neden olur. Lityumun toksisite riskini artırır ve Na kaybına neden olabilir.
• Buspiron, sertralin: Greyfurt suyu bağırsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe eder. İlacın serum konsantrasyonu artar.
• Metilfenidat, norpramin: E vitamini bakımından zengin besinler ile emilim azalır.

Antikonvülsanlar

• Levodopa: İlaç geçiş ve emilim için aminoasitlerle yarışır. Protein içeren besinler ilacın kan seviyesini azaltır. Günlük 5 mg’dan fazla B6 vitamini ilacın etkisini tersine çevirebilir.
• Karbamazepin: Besinler safra üretimini, emilim ve dissolüsyonu artırır; biyoyararlanım artar. Greyfurt suyu bağırsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe eder; ilacın serum konsantrasyonu artar.
• Karbamazepin, fenitoin, fenobarbital, valproat: Kafein antikonvülsan etkiyi önemli oranda azaltır.
• Fenitoin: Besinler gastrik boşalmayı geciktirir, emilim ve dissolüsyonu artırır.
• Tegretol, karbatrol: Folat eksikliğine bağlı anemiye neden olabilir. D ve K vitamini metabolizmasını artırır.

Sedatif-Hipnotikler

• Benzodiazepinler: Kafein uyarılabilirliği artırır, anksiyeteyi artırır ve ilacın etkisini azaltır. Greyfurt suyu bağırsaktaki sitokrom P-450 enzimlerini inhibe eder. İlacın serum konsantrasyonu artar.

Antipsikotikler

• Klozapin: Kafein kanda ilacın miktarını artırabilir ve yan etkilere sebep olabilir.
• Klorpromazin: E vitamini bakımından zengin besinler ile emilim azalır.
• Pimozid: Greyfurt veya greyfurt suyu ilacın seviyesi artar ve aritmilerin ölümcül olmasına neden olabilir.

Antifungaller

• Griseofulvin: Yüksek yağlı besinler ile ilaç yağda çözünebilir ve emilim artar. İlaç alınmadan önce yağlı besin tüketilmesi ilacın serum konsantrasyonunu artırır.
• Griseofulvin, ketokonazol, flukonazol: Süt ve süt ürünleri ile emilim önlenir.
• Siklosporin: Greyfurt suyu ile biyoyararlanım artar.

Antifungal ilaçlar slaytları için tıklayınız.

Hipolipidemik İlaçlar

• Statinler: Greyfurt suyu intestinal duvardaki CYP3A4 enzim aktivitesini önler. Bu ilaçların serum konsantrasyonunu artırabilir; ilacın kandaki seviyesi artar; oral emilim artar. Kas zararı riski ve rabdomyoliz gelişme riski vardır.
• Gemfibrozil: Yağlı besinler kolesterol düşürmede ilacın etkisini azaltır veya tamamen yok eder.
• Fenofibrat: Besinlerle biyoyararlanım artar.

Antiosteoprozal İlaçlar

• Alendronat: Besin, su dışındaki meyve suyu ve kahve ilacın emilimini ve etkisini azaltır. Emilim yaklaşık % 60 oranında azalır.

Kaynak:

1. Çorum D. ve Üney K. Besin-İlaç Etkileşimleri. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55.

“İLAÇ-BESİN ETKİLEŞİMLERİ-2” YAZISI İÇİN TIKLAYINIZ.