YAŞLILARDA AKILCI İLAÇ KULLANIMI

YAŞLILARDA AKILCI İLAÇ KULLANIMI

Yaşlılarda uygunsuz ilaç kullanımı oldukça sık karşılaşılan bir durumdur. Uygunsuz ilaç kullanımı şunlardan biri olabilir: İlacın kabul edilemez yan etki profiline sahip olması, yakın izlem gerektiren ilacın izleminin yapılamaması, ilacın daha iyi bir alternatifinin olması (daha ucuz, daha az yan etki profili, daha uygun dozaj ve kullanım sıklığı olan gibi), endikasyonu olmaması ve kanıtlanmış faydası olan bir ilacın kullanılmaması.

Polifarmasi çoklu ilaç kullanımıdır ve kesin bir sayısal değeri olmamakla beraber genellikle 4-5 ilaç veya daha fazlasının aynı anda kullanılmasını ifade eder. Klinik endikasyondan fazla ilaç reçetelenmesi veya en az 1 gereksiz ilaç kullanımı da polifarmasi olarak tanımlanmaktadır. Yaşlanma ile komorbiditelerin; çoklu hastalıkların artması polifarmasiye yol açar. Polifarmasi görülme sıklığı, toplumda yaşayan yaşlılar ile bakımevinde yaşayan yaşlılar arasında farklılık göstermektedir. Bakımevlerindeki yaşlılar, toplumdaki diğer yaşlılara göre hem daha fazla sayıda hem de gereksiz yere ilaç kullanımı açısından daha risklidirler.

Yaşlılarda çoklu ilaç kullanımının çeşitli nedenleri vardır; bunun en önemli sebebi çoklu komorbiditelerdir. Kılavuzların önerdikleri ilaçlar ile, yaşlıların diğer hastalıkları ve mevcut kullanmakta olduğu ilaçlarla olası etkileşimleri değerlendirmekte yetersiz kaldığı düşünülmektedir, böylece yaşlılar fazla ilaç kullanımına maruz kalmaktadır. Eskiden farklı hekimlere giden hastalara hekimler tarafından birbirlerinden habersizce ilaç reçetelenmesi sonucu gereksiz çoklu ilaç kullanımı görülürken günümüzde sağlık sisteminin gelişmesiyle beraber bu sorun ortadan kalkmıştır; artık hastaya yazılan tüm ilaçlar sistemden görülebilmektedir.

“YAŞLILARDA POLİFARMASİ HASTA EĞİTİMİ” Yazısı İçin Tıklayınız.

Yaşlılarda yüksek riskli ilaçların kullanımında, oluşturabilecekleri olumsuz durumlar nedeniyle daha dikkatli olunmalıdır. İnsülin ve sülfonilürelerle oluşan hipoglisemi, varfarin ile oluşan kanamalar, digoksin ile oluşan kognitif bozukluk ve kalp bloğu, benzodiazepinler ile oluşan düşmeler, 1. jenerasyon antihistaminikler ile oluşan kognitif bozukluk ve erkeklerde üriner retansiyon, bu olumsuz durumlara örnek olarak verilebilir.

Uygunsuz ilaç kullanımının bir diğer örneği, verilen bir ilacın yan etkisini tedavi etmek için başka bir ilaç verilmesiyle oluşan durumdur. Bu duruma “reçete kaskadı” denir. Yaşlılarda ortaya çıkan her yeni belirtide hekim öncelikle kullanılan ilaçları gözden geçirmeli ve aksi kanıtlanana kadar bu belirtilerin kullanılan ilaçların yan etkileri nedeniyle olduğu kabul edilmelidir. Reçete kaskadına aşağıdaki durumlar örnek olarak verilebilir:

• Kolinesteraz inhibitörlerinin kullanımıyla oluşan inkontinans yan etkisi için antikolinerjik kullanımı
• Vazodilatörler, diüretikler, beta blokörler, kalsiyum kanal blokörleri, ACE inhibitörleri, NSAİİ, sedatifler ve statinlerin kullanımıyla oluşan baş dönmesi yan etkisi için fenotiazin grubu nöroleptik kullanımı
• Digoksin, nitratlar, kıvrım diüretikleri, ACE inhibitörleri, oral kortikosteroidler, antibiyotikler, NSAİİ, opioidler ve metilksantinlerin kullanımıyla oluşan bulantı yan etkisi için metoklopramid kullanımı
• Tiyazid grubu diüretiklerin kullanımıyla oluşan hiperürisemi ve gut yan etkisi için allopurinol veya kolşisin kullanımı
• Metoklopramid kullanımıyla oluşan hareket bozukluğu yan etkisi için levodopa kullanımı
• Antiepileptiklerin kullanımıyla oluşan döküntü yan etkisi için topikal kortikosteroidler; bulantı yan etkisi için metoklopramid veya domperidon kullanımı
• Antipsikotiklerin kullanımıyla oluşan ekstrapiramidal yan etkiler için levodopa veya antikolinerjiklerin kullanımı
• NSAİİ kullanımıyla oluşan hipertansiyon yan etkisi için antihipertansiflerin kullanımı

(“HİPERTANSİYON HASTALARINDA GEREKSİZ NON-STEROİDAL ANTİENFLAMATUVAR KULLANIMI” Yazısı İçin Tıklayınız.)

• ACE inhibitörlerinin kullanımıyla oluşan öksürük yan etkisi için antitussif ilaçlar veya antibiyotiklerin kullanımı

(“ACE İNHİBİTÖRÜ KULLANANLARDA NEDEN KURU ÖKSÜRÜK GÖRÜLÜR?” Yazısı İçin Tıklayınız.)

• Paroksetin ve haloperidol kullanımıyla oluşan tremor yan etkisi için levodopa-karbidopa kullanımı
• Eritromisin kullanımıyla oluşan aritmi yan etkisi için antiaritmik kullanımı

Akılcı İlaç Kullanımı

Son zamanlarda oldukça artan reçetesiz ilaç, bitki ve besin takviyelerinin kullanımları ve potansiyel yan etkileri ve etkileşimleri dikkatle incelenmelidir. Yaşlılarda komorbitelerin ve polifarmasinin daha fazla görülmesinden dolayı akılcı ilaç kullanımı ve hasta eğitimi oldukça önemlidir. Hasta ve/veya bakım veren kişi, hastalıklar ve ilaçları konusunda mutlaka detaylıca bilgilendirilmelidir; hatta unutulma ihtimaline karşı hasta eğitimi yazılı olarak verilmelidir. Hekim ilaç başlama ve kesme kararlarında yaşlının mevcut hastalıkları, yaşlılık sendromları, fonksiyonel durumu, beklenen yaşam süresi, yaşam kalitesi ve hasta/bakım veren tercihlerini göz önüne alarak bunlara göre ilaçların beklenen kar-zarar oranını değerlendirmelidir. Fakat, örneğin kronik hastalıklar için kullanılan ilaçlar gibi potansiyel olarak faydalı olan ilaçların kullanımından ileri yaş nedeniyle kesinlikle vazgeçilmemelidir. Hekim, her kontrolde, uygulanan ilaç rejimini endikasyon, uygunluk, daha güvenli veya ucuz bir ilaca dönme, ilacın minimum etkin dozda verilmesi, zamanlama, etkililik, yan etki, toksisite ve potansiyel ilaç-ilaç ve ilaç-besin etkileşimleri açısından ayrı ayrı gözden geçirmelidir.

Yaşlılarda uygulanan akılcı ilaç kullanımı ilkeleri şunlardır:

• Reçeteli ve reçetesiz ilaçlar, bitkiler, vitaminler ve besin takviyeleri de dahil olmak üzere tüm ilaçların bir listesi hastaya veya bakıcısına verilmeli. İlaç adı, doz, sıklık, uygulama şekli ve endikasyon hasta veya bakıcısına detaylıca anlatılmalıdır.
• Hastanın aldığı ilaçlar ile hekim tarafından yazılan reçete kontrol edilmelidir.
• Genel yan etkiler ve ilaçların kullanımı konusunda ne zaman tıbbi yardıma başvurulacağı konusunda hasta veya bakıcısı bilgilendirilmelidir.
• Hasta, mevcut ilaç tedavisine uyumu için motive edilmeli ve tedaviye bağlılık sağlanmalıdır.
•  Mevcut ilaçların olası yan etkileri olarak yeni veya kötüleşen semptomlar dikkate alınmalı ve gerektiğinde doktora yönlendirilmelidir.
• Yüksek riskli ilaçların etkinlik seviyesi ve toksisite bulguları izlenmelidir.
• Potansiyel olarak faydalı olan ilaçlar gerektiğinden az kullanılmamalı, bu konuda hasta ikna edilmelidir.
• Her bir hasta için bakım hedefleri ve öncelikleri belirlenmeli ve bunlara göre hasta ve/veya bakım verene eğitim verilmelidir.
• Yaşlıda tedavi hedefinin çok önemli bir parçası olan yaşam kalitesi göz önünde bulundurulmalı ve gerektiğinde tedavi planının gözden geçirilmesi için doktora yönlendirilmelidir.

Kaynak:

1. İlhan B. ve Bahat Öztürk G. Yaşlı ve Akılcı İlaç Kullanımı. Turkiye Klinikleri J Geriatr-Special Topics 2015;1(1)