İLAÇ-BESİN ETKİLEŞİMLERİ-4

İLAÇ-BESİN ETKİLEŞİMLERİ-4

Risk Faktörleri

Besin-ilaç etkileşimleri için risk faktörleri olarak yaş, çoklu ilaç kullanımı, beslenme alışkanlıkları, besinlerin hazırlama ve pişirme sürecindeki besin kayıpları, kısıtlayıcı diyetler, anoreksia gibi beslenme hastalıkları, alkolizm, madde bağımlılığı, böbrek ve karaciğer fonksiyon bozuklukları, sosyoekonomik durum olarak sayılabilir. Ayrıca stres, var olan hastalıklar ve doz, veriliş yolu gibi farmakolojik değişkenler de ilacın davranışını ve dolaylı yoldan da etkileşimleri etkilemektedir.

Çocuklar, yaşlılar, gebeler, zayıf beslenen ve kronik hastalığı olan kişiler beslenme durumunu etkileyen ilaçlar için daha riskli durumdadırlar. Yaşlı kişilerde normal fizyolojinin bozulması, kronik hastalıkların oluşu, besin alımı ve kullanımının daha sınırlı olması, besin seçimi ve tüketimini değiştiren psikolojik ve sosyoekonomik faktörler gibi pek çok nedenden dolayı ilaç-besin etkileşimine karşı daha duyarlı konumdadırlar.

Yaşlı hastalarda ilaçlardan bağımsız olarak besin emilimi, dağılımı, metabolizması ve eliminasyonu yaygın olarak azaldığı için ilaç-besin etkileşimleri daha sık görülebilmektedir.

Bebek ve çocukların böbrek fonksiyonları tam olarak gelişmediği için ve ilaç metabolize eden GIS ve karaciğer enzimleri görece daha etkisiz olduğundan risk fazladır.

Sonuçlar

Özellikle dar terapötik indeksli olan, büyük oranda biyotransformasyona uğrayan, plazma proteinlerine fazla bağlanan, özel taşıyıcı proteinlerle taşınan ve hedef noktalara spesifik olarak bağlanan ilaçlar için ilaç-besin etkileşimleri daha önemli ve daha risklidir. Bu nedenle hasta bu ilaçları kullanırken beslenme düzeni de takip edilmeli ve gerekli hasta eğitimleri yapılmalıdır. Oluşabilecek bir ilaç-besin etkileşimi tedavi başarısızlığı, istenmeyen yan etkiler, tedavi maliyetlerinin artışı gibi pek çok olumsuz duruma neden olabilir.

Dar terapötik indeksli ilaçların ilaç seviyelerinin izlenmesi de bu durumda oldukça önemli rol oynamaktadır. Örneğin digoksin için kan düzeyi, varfarin için INR düzeyi, lityum için serum lityum düzeyi gibi ölçümleri bu ilaçları kullanan hastalara mutlaka hatırlatmalı ve düzenli olarak ölçülmesi için hastaya uyarıda bulunmalıdır.

Başta riskli olabilecek dar terapötik indeksli olan, büyük oranda biyotransformasyona uğrayan ve plazma proteinlerine fazla bağlanan ilaçlar olmak üzere tüm ilaçlar için hastaya, doktora veya eczacıya danışmadan ilaç, bitkisel ürün, besin takviyesi kullanmaması gerektiğini anlatmalıdır. Hasta, beslenme düzeninin kullandığı ilaçlar ile uygun olup olmadığını eczacısına danışmalıdır.

Kaynak:

1. Çorum D. ve Üney K. Besin-İlaç Etkileşimleri. Dicle Üniv Vet Fak Derg 2017;10(1):38-55.