İLACA BAĞLI PARKİNSON HASTALIĞI

İLACA BAĞLI PARKİNSON HASTALIĞI

Parkinson, yavaş ilerleyici nörodejeneratif; yani beyin hücrelerinde kayıp ile seyreden bir beyin hastalığıdır.

Beyindeki dopamin reseptörleri, D1 ve D5 reseptörlerinden oluşan D1 ailesinden ve D2, D3 ve D4 reseptörlerinden oluşan D2 ailesinden oluşur. İnsan beyninde belli bölgelerde dopamin üreten beyin hücreleri bulunur, bu hücreler beynin substabsiya nigra adı verilen belli bir alanında yoğunlaşmış halde bulunurlar. Dopamin substansiya nigra ile vücut hareketlerini kontrol eden diğer beyin bölgeleri arasında mesajlar ileten bir kimyasal olup dopamin insanların akıcı ve birbiri ile uyumlu hareketler yapmalarını sağlar. Dopamin üreten hücrelerin %60-%80’i kayba uğradığında yeterli miktarda dopamin üretilemez ve parkinson hastalığının motor belirtileri görülmeye başlar.

Parkinson Belirtileri

Parkinson hastalığının belirtileri, hareketle ilgili olanlar ve hareketle ilgili olmayanlar  veya motor ve motor olmayanlar şeklinde ikiye ayrılabilir.

1. Motor Semptomlar: Titreme, hareketin yavaşlaması (bradikinezi) ve kaslarda kasılma, hareket edememe (akinezi), uzuvlarda kasılma, tutarsız yürüyüş ve kamburluğu kapsar.
2. Motor Olmayan Semptomlar: Uyku bozuklukları, kabızlık, koku duyusunun kaybı, depresyon, cinsel işlev bozukluğu ve anksiyeteyi içerir.

Parkinson hastalığı, her hastada farklıdır ve farklı belirtilerle ortaya çıkar; semptomlar da herhangi bir yaşta görülebilir, ancak parkinsonun ortaya çıkma yaşı ortalama 60 kabul edilir. 30 yaş altındaki kişilerde seyrek görülür; genç yaşta ortaya çıkan formunda genetik nedenler ön plandadır.

Genellikle semptomlar vücudun tek bir tarafından başlar. Vücudun baskın tarafı etkilenirse, semptomlar en çok yazı yazma gibi bazı işlemleri gerçekleştirirken fark edilmektedir. Titreme yaşayan ve semptomların vücudun baskın tarafını etkilediği kişilerin, doktora giderek erken teşhis ve tedaviden faydalanma olasılığı daha yüksektir; bu nedenle bu tür şikayetleri olan hastalar ne kadar erken doktora yönlendirilirse tedavi başarısı da o yönde artar.

İLACA BAĞLI PARKİNSON

Nöroleptikler ilaç kaynaklı parkinson hastalığının en yaygın nedenlerinden biri olmakla beraber antipsikotikler, gastrointestinal motilite ajanları, kalsiyum kanal blokörleri, antiepileptik ilaçlar gibi diğer bazı ilaçlar da ilaç kaynaklı parkinson hastalığına neden olabilirler.

Antipsikotikler

1.Tipik Antipsikotikler

a) Fenotiyazinler

• Klorpromazin
• Perfenazin
• Flufenazin
• Prometazin
• Proklorperazin

b) Bütirofenonlar

• Haloperidol

c) Difenilbütilpiperidinler

• Pimozid

2.Atipik Antipsikotikler

• Klozapin
• Ketiapin
• Risperidon
• Olanzapin
• Ziprasidon
• Aripipirazol

Antiemetikler

• Metoklopramid
• Levosülpirid
• Domperidon
• İtoprid, clebopride

Antiepileptikler

• Fenitoin
• Valproik asit

Lityum

Antidepresanlar

1.SSRI

• Sitalopram
• Fluoksetin
• Paroksetin
• Sertralin

Rezerpin

Kalsiyum Kanal Blokörleri (Sinnarizin, flunarizin)

MEKANİZMALAR

Antipsikotikler parkinson dahil diğer ekdtrapiramidal yan etkilere neden olurlar; atipik antipsikotiklerde bu yan etkileri daha az olduğu düşünülmektedir. Tüm antipsikotik ilaçların güçlü D2 reseptörünü bloke etme potansiyeli vardır.

Prokinetik olan antiemetik ajanlar D2 reseptör blokajı yaparak etki gösterdikleri için ekstrapiramidal yan etkilere ve hiperprolaktinemiye yol açabilirler.

Rezerpin veziküller içine sitoplazmadan dopamin uptake’ini de önleyerek parkinsona neden olabilir.

Baş dönmesi ve baş ağrısını kontrol altına almak için kullanılan flunarizin ve sinnarizin gibi kalsiyum kanal blokörleri dopamin nörotransmisyonunu azaltarak dolaylı yoldan veya doğrudan dopamin reseptörlerine etki ederek parkinsona neden olabilirler.

Uzun süreli valproik asit kullanımında mitokondriyal disfonksiyon ve oksidatif strese bağlı olduğu düşünülen bir mekanizma ile hastaların %5’inde parkinsonun tetiklendiği gösterilmiştir.

Lityum nadiren ilaç kaynaklı parkinson nedeni olur; bunu da striatumdaki dopamini azaltarak ya da merkezi kolinerjik aktiviteyi artıran bir antikolinesteraz olarak etki ederek gösterdiği düşünülmektedir.

Kaynak:

1. Shin HW, Chung SJ. Drug-induced parkinsonism. J Clin Neurol. 2012 Mar;8(1):15-21. doi: 10.3988/jcn.2012.8.1.15. Epub 2012 Mar 31. PMID: 22523509; PMCID: PMC3325428.
2. Karabudak R. (2014). Parkinson Hastalığı. Türk Nöroloji Derneği.