Kortikosteroidler

Kortikosteroidler (Glukokortikoidler-Mineralokortikoidler)

Kortikosteroid terimi glukokortikoid ve mineralokortikoidleri kapsayan bir terim olmakla beraber şuan tıpta glukokortikoidlerin analogları olan ilaçlar için daha çok kullanılmaktadır.

İnsanlarda kortizol (hidrokortizon) ana glukokortikoid ve aldosteron ana mineralokortikoiddir.

Glukokortikoidler ve mineralokortikoidler adrenal korteksten sentezlenirler. Ancak sentezlenme yerleri farklıdır. Glukokortikoidler adrenal korteksin zona fasciculatave zona reticularis tabakasından; mineralokortikoidler ise dış tarafta zona glomerulosa tabakasından sentezlenmektedir.

GLUKOKORTİKOİDLER

İnsanlarda kortizol (hidrokortizon) hormonu ana glukokortikoiddir.

Kortizol vücutta üretilen hormon; kortizon ise vücutta kortizolün etkilerini taklit eden dışarıdan alınan hormondur.

Kortizolün Gün İçi Ritmi

• Kortizol normal uyku düzenini sürdüren kişilerde sabahın erken saatlerinde; yaklaşık sabah 4-8 arası salgılanır; kortizol salgılanma hızı ve plazma düzeyi artar ve sabah 7 civarı doruk düzeye çıkar. Günlük salgılanmanın %70’i gece yarısı ile sabah 9 arasında olur.
• Salgılanma hızı ve plazma düzeyi öğleye kadar hızlıyken; öğleden sonra yavaş bir şekilde düşer ve gece yarısından sonra minimum düzeye iner. Uyku sırasında sabaha karşı hızlı bir yükselme görülür.
• Stres oluşturan durumlar (travma, cerrahi girişim, ağır enfeksiyon, şok, anksiyete, hipoglisemi gibi) beyindeki belirli sinirsel yolaklar aracılığıyla ACTH salgısını artırırlar ve kortizol salgısını 10 katına kadar yükseltebilirler.

Glukokortikoidler veya tıpta daha çok kullanılan tabiriyle kortikosteroidler, vücutta doğal olarak üretildiği gibi üretilmediği ya da yetersiz kaldığı durumlarda sentetik türevleri ilaç olarak kullanılır.

Glukokortikoidler hemen hemen tüm organ ve sistemleri etkiler.

Glukokortikoidler enflamasyonu çok güçlü olarak baskılar, bu da enflamatuvar ve otoimmün hastalıklarda kullanımlarını ve bu ilaçların en sık reçete edilen ilaç gruplarından biri olmasını sağlar.

Farmakolojik Etkileri

• Kortizol hormonu ve farmakolojik etkileri benzer olan sentetik glukokortikoidler, kendi başlarına etki başlatmaktan öte diğer hormonların başlatmış oldukları etkileri artırır ya da azaltırlar.
• İnsüline zıt yönde etki yaparlar. Karaciğerde glikoneojenezi artırırlar ve glikozun dokulara ütilizasyonunu azaltırlar; glisemiyi yükseltirler.
• Karaciğer hariç diğer dokularda protein sentezini inhibe ederler (antianabolik etki). (Karaciğer hücrelerinde protein sentezi artar.)
• Yağ hücresine glikoz girişini azaltarak lipolizi kolaylaştırırlar.
• Fizyolojik dozun üzerindeki dozlarda akut iltihabı ve kronik iltihabı inhibe ederler. Enfeksiyon, kimyasal etkenler, mekanik etkenler, radyasyon, ısı gibi çeşitli nedenlerden dolayı oluşan iltihabı inhibe ederler.
• Glukokortikoidler eikozanoid sentezi inhibisyonunu, membran fosfolipitlerinden araşidonik asit oluşma basamağında bu basamağı katalize eden fosfolipaz A2 (FLA2) enzimini inhibe ederek sağlarlar. Yani tüm eikonazoidlerin sentezi azalır: Prostaglandinler, prostasiklin, tromboksan, lökotrien.

• Fizyolojik dozun üzerindeki dozlarda bağışıklık sisteminin efektör hücreleri arasında otokrin, parakrin ve endokrin nitelikteki pek çok sitokin arasındaki iletişimi sağlayan faktörlerin üretimini veya etkilerini inhibe ederler. Glukokortikoidler hücresel immün yanıtı baskılayıcı etkilerinden dolayı otoimmün hastalıkların tedavisinde ve organ transplantasyonu yapılan kişilerde organ reddini önlemek amacıyla başlangıçta yüksek dozda kullanılırlar.
• Kemik iliğinde hemoglobin, alyuvar, trombosit, polimorfonükleer lökosit üretimini ve kandaki düzeylerini artırmaktadırlar.
• SSS üzerine hafif stimülanetkileri vardır.
• Glukokortikoidlerden bazıları mineralokortikoidler kadar olmasa da toplayıcı kanal hücrelerinin aldosteron reseptörlerini aktive ederek sodyum ve su reabsorpsiyonunu artırırlar.
• Bağırsaktan kalsiyumun absorpsiyonunu azaltırlar ve böbreklerden atılımını artırırlar. Böylece paratiroid hormon salınımı artar.
• D vitamini antagonisti etkileri vardır.
• Stres oluşturan durumlarda ACTH ve kortizol salgılanması artmaktadır. Aşırı stres durumunda hasta stres karşısında yeterince kortizol salgılayamazsa belirgin hipoglisemi ve hipotansiyon gelişir. Bu durumda glukokortikoid tedavisi uygulanır.

Glukokortikoid İlaçlar

Hidrokortizon ve kortizon gibi doğal glukokortikoidler antienflamatuvar etkinlik ile beraber mineralokortikoid etki de gösterirler.

Mineralokortikoid etkinliği olmayan ya da çok düşük olan sentetik glukokortikoidler sentezlenmiştir.

Sentetik glukokortikoidlerin ana bileşiği hidrokortizon olup hidrokortizonun yapısı üzerinde değişiklikler yapılarak sentetik türevler elde edilmiştir.

MİNERALOKORTİKOİDLER

İnsanda adrenal korteksin ana mineralokortikoid hormonu aldosterondur.

Glukokortikoidler gibi antienflamatuvar etki göstermezler.

Ana glukokortikoid hormon olan kortizol az da olsa mineralokortikoid etki gösterir. Bu nedenle aldosteron yokluğunda ciddi tehlike oluşturacak su ve elektrolit kaybı gelişmez.

Aldosteron

Aldosteron ve mineralokortikoid özelliklere sahip diğer steroidler, distal kıvrımlı böbrek tübülünün distal kısmından ve kortikal toplayıcı tübüllerinden sodyum emilimini artırırlar.

Tümörlerin neden olduğu aşırı aldosteron seviyeleri veya sentetik mineralokortikoidlerin yüksek dozları, hipokalemi, metabolik alkaloz, artmış plazma hacmi ve hipertansiyona sebep olur.

Mineralokortikoidler, hedef hücrelerin sitoplazmasında mineralokortikoid reseptörüne bağlanarak etki ederler.

Aldosteronun Etkileri

• Hedef organı böbreklerdir. Distal tubulusların distal kısmındaki toplayıcı kanalların kortikal kısmındaki tubulus hücrelerini reseptörler aracılığıyla etkiler.
• Na+ reabsorpsiyonunu ve K+ ve H+ atılımını hızlandırır. Dış salgı bezlerinde de aynı etkiyi yapar. Aldosteron, su ve tuz tutulumu; potasyum ve proton kaybı yapar.
• Ter ile Na+ kaybı arttığında aldosteron salgılanması artar ve Na+ reabsorpsiyonu artar.
• Kan basıncını yükselterek hipertansiyona neden olur.
• Aldosteron salgısı çok arttığında fazla miktarda su ve Na+ tutulur; ödem, hipervolemi ve hipertansiyon gelişebilir. Ayrıca hipokalemi ve metabolik alkaloz görülür.

KORTİKOSTEROİDLER İLE İLGİLİ DETAYLI BİLGİLER VE GÜNCEL MÜSTAHZAR TABLOLARI İÇİN SLAYTIMIZDAN YARARLANABİLİRSİNİZ.

KORTİKOSTEROİDLER SLAYTLARI

1. GLUKOKORTİKOİDLER

2. MİNERALOKORTİKOİDLER