YAN ETKİ OLARAK UYKUSUZLUK (INSOMNIA) YAPABİLEN İLAÇLAR
Uykusuzluk (insomnia), tek başına bir hastalık olarak nitelendirilmez; aslında bir semptomdur. Uykuyu başlatma veya sürdürmede ya da her ikisinde de yaşanan zorluk olarak tanımlanır. Birçok ilacın yan etki olarak insomniaya neden olabildiği bildirilmiştir.
İlaç Kaynaklı İnsomnia Mekanizmaları
İlaç kaynaklı insomnia oluşumunun çeşitli mekanizmaları vardır. Bazı ilaçlar uykuyu olumsuz etkilerken; bazı ilaçlar ise kesildikten sonra (withdrawal syndrome) insomniaya neden olurlar.
Antikonvülzanlar, bazı antidepresanlar, steroidler, kafein ve amfetamin gibi santral sinir sistemi stimülasyonu yapanlar uykuyu olumsuz etkilerler. Kronik benzodiazepin kullanan hastalarda ise ilaç kesildikten sonra (withdrawal syndrome) günler veya haftalar boyunca insomnia görülebilir.
“Rebound uykusuzluk” olarak da tanımlanan ilaç kesildikten sonra oluşan durum, özellikle kısa etkili benzodiazepinlerde görülmektedir. Benzodiazepinler dışında diğer sedatifler, alkol gibi santral sinir sistemi depresanları, antidepresanlar, barbitüratlar ve kokain, eroin, esrar gibi hem yasal hem de yasa dışı opioidler ve birlikte kullanılan monoamin oksidaz inhibitörleri ve fensiklidin de ilaç kesilmesiyle oluşan rebound uykusuzluk olarak tanımlanan insomniaya neden olabilirler.
Adrenal disfonksiyon sonucu katekolamin salınımı artar; bu da sempatik aktivasyon ve insomniaya neden olur.
Kortikosteroidler yavaş dalga uykusunu (slow-wave sleep-SWS) baskılayarak huzursuz uyanmalara neden olurlar.
Baş ağrısı, sinirlilik, anksiyete ve ajitasyon gibi nörolojik ve psikiyatrik etkiler de indirekt yolla insominaya yol açabilir. Opioid analjeziklerin kesilmesiyle REM baskılanır ve rebound kabus görülmesine yol açabilir.
Parasomnia, gece terörü de denilen bir uyku bozukluğudur. Uyurgezerlik, diş gıcırdatma, altını ıslatma, kafa karışıklığı ile uyanmalar, uyku terörü gibi uyku sırasında görülen olağan dışı durumları kapsayan parasomnia, ilaç kaynaklı insomnia ile ilişkili olabilir veya insomniaya yol açabilir. Lityum, tiyoridazin ve amitriptilin gibi ilaçlar uyurgezerliği artırarak; trisiklik antidepresanlar ise REMi baskılayarak bu durumlara neden olabilirler. Bazı antihipertansif ilaçlar REM uykusunu etkileyerek uykuyu bozarlar. Beta blokörler, klonidin gibi alfa adrenerjik agonistler REM uykusunu azaltırlar. Sadece rezerpin REM uykusunu artırır. Bazı ilaçlar gece kabuslarına yatkınlık oluştururlar; bunlardan biri beta blokörlerdir. Özellikle de proplanolol gibi beyne daha kolay nüfuz eden beta blokörlerde görülür. Atenolol gibi beyne kolayca nüfuz etmeyen beta blokörlerde bu etkinin sıklığı düşüktür. Stimülan ilaçlar; örneğin teofilin ve efedrin gibi sempatomimetik bronkodilatörler gece uyku zamanını bozarlar. Alkol, opioid analjezikler ve anestezik ilaçlar uyku apnesinin kötüleşmesine neden olurlar.
Bazı ilaçlar melatonin aracılığıyla insomniaya neden olurlar. Melatonin sirkadiyen uyku-uyanıklık döngüsünü düzenler. Melatonin eksikliği olan kişilerde beta blokörler ve non-steroid antienflamatuvarlar gibi bazı ilaçlar bu eksikliği indükler.
Bunlar dışında anabolik steroidler, antiastmatik ilaçlar, antiepileptik ilaçlar, antihistaminikler, antimuskarinik ilaçlar, antiobezite ilaçları, antipsikotikler, antiretroviral ilaçlar, antitüberküloz ilaçları, nöroleptikler gibi birçok ilaç grubunda bulunan bazı ilaçların da insomniaya sebep olabildiği vakalar bulunmaktadır.
İlaç Kaynaklı İnsomnia Risk Faktörleri
- Yaş
- Irk ve etnik köken
- Cinsiyet
- Eşlik eden ek hastalıklar
- Kullanılan ilaçlar ve ilaç etkileşimleri
Kaynak:
- Ntambwe Malangu (2012). Drugs Inducing Insomnia as an Adverse Effect, Can’t Sleep? Issues of Being an Insomniac, Dr. Saddichha Sahoo (Ed.), ISBN: 978-953-51-0261-8, InTech.
0 yorum